نوجوانی یک دوره بحرانی است که در آن بلوغ اتفاق می افتد . از نظر لغوی بلوغ در فرهنگ فارسی به معنی « رسیدن » ، « رسیدن به سن رشد » ، « مرد شدن » ، « زن شدن » ، « رسیدگی و پختگی و به حد کمال رسیدن » آمده است . سازمان جهانی بهداشت ، نوجوانی را به سنین ۱۰ تا ۱۹ اطلاق می کند . این دوره منشأ تغییرات زیادی در وجود شخص است و موجب می شود که شخص به گونه ای متفاوت ، رفتار و احساس کند . نگاه نوجوان نسبت به جهان تغییر می کند و گاه دچار تشویش و نگرانی می شود . تصمیم گیری برایش مشکل می شود که این عوامل موجب بروز مشکلاتی در برخورد وی با خانواده و جامعه می شود .
بلوغ دوره بحرانی انتقال از مرحله کودکی به بزرگسالی و زمان اکتساب قدرت باروری است . دوره ای که تغییرات تکاملی در مغز و غدد بدن باعث تغییرات جسمانی ، روانی ، روحی و رفتاری می شود .
اهمیت شناخت بلوغ و مسائل آنان
بلوغ یکی از حیاتی ترین مراحل زندگی انسان است . این مرحله زمان تغییر سریع رشد و نمو و تغییرات سریع اجتماعی است . هر چند در سنین بلوغ تمایل نوجوانان از خانواده به افراد همسن و سال خود تغییر پیدا می کند . ولی مطالعات گسترده انجام شده در ایران نشان می دهد که پسران در سنین پایین تر و دختران در سنین مختلف مایلند که منبع اطلاعات آنها والدینشان باشد . بنابراین آگاهی والدین از بلوغ ، نحوه آموزش و حل مشکلات نوجوانان قبل از بلوغ ، در هنگام بلوغ و بعد از آن بسیار مهم است .
تغییرات جسمی بلوغ در دختران
بلوغ عبارت از یکسری تغییرات جسمی و روانی که سلسله وار به دنبال هم اتفاق می افتد و نهایتاً در پایان این دوره ، نوجوان زمینه و آگاهی کافی جسمی و روانی را برای زن شدن پیدا می کند .
علامتهای جسمی بلوغ به دنبال یکسری تغییرات هورمونی بدن که از طریق مغز ( سیستم هیپوفیز و هیپوتالاموس ) کنترل می شود و ارتباط مستقیمی با تخمدان ( در دختران ) دارد ، ظاهر می شود .
سن بروز تغییرات بدنی در دوره بلوغ بسیار متغیر است .
اکثر دختران در سنین ۹ تا ۱۳ سالگی نخستین تحولات دوره بلوغ را از خود نشان می دهند .
یک تا دو درصد جمعیت شروع تغییرات بلوغ را در خارج از این محدوده سنی تجربه می کنند . این افراد را از نظر بلوغ زودرس و یا دیررس می بایست ارزیابی کرد .
تغییرات دوران بلوغ در دختران عبارتند از :
رشد جسمی و قدی
جوانه زدن نوک پستانها و رشد آنها
پیدایش موهای ناحیه تناسلی و زیربغل
قاعدگی
طول مدت رشد در پسرها طولانی تر از دخترهاست به طوری که معمولاً مردها قدبلندتر از زنها می شوند .
علائم جسمی بلوغ در دختران
* رشد قد
جهش رشد معمولاً در دختران حداقل ۲ سال زودتر از پسران اتفاق می افتد و بسیار چشمگیر است . به طوری که در مدت یک سال میزان رشد ۲ برابر می شود و قد حدود ۱۱-۶ سانتی متر بیشتر می شود . جهش چشمگیر رشد و حداکثر افزایش آن ، معمولاً دو سال بعد از جوانه زدن پستانها و یک سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق می افتد .
سرعت رشد در دختران به میزان هورمون رشد و هورمون جنسی ( استروژن ) مربوط می شود . هورمون رشد باعث افزایش رشد بخصوص در استخوانها و غضروف می شود . ولی هورمون جنسی ( استروژن ) سبب بسته شدن مرکز رشد استخوانی و کاهش و کند شدن رشد استخوان می شود . به همین دلیل است که بعد از شروع قاعدگی ، سرعت رشد قد کندتر می شود و معمولاً بیش از ۶ سانتی متر افزایش نمی یابد .
* رشد پستانها
مرحله بعدی ، رشد پستانهاست که معمولاً در سنین بین ۱۳-۹ روی می دهد . به طور متوسط در ۹/۵سالگی پستانهای رشد می کنند . جوانه زدن پستانها از نوک پستان شروع می شود و به طور معمول دردناک ، حساس و در دو طرف همزمان است . در پایان دوره بلوغ ، رشد پستان کامل می شود و به صورت پستان بالغ درمی آید .
* قاعدگی
آخرین مرحله بلوغ ، قاعدگی است که در سنین ۱۶-۱۰ و به طور متوسط در ۱۳ سالگی اتفاق می افتد .
عامل وراثت ،عوامل محیطی از قبیل محل جغرافیایی و تماس با نور ، وضعیت سلامت و وزن و تغذیه و شرایط روانی در شروع سن بلوغ دخالت دارند . کودکانی که در مناطق گرم و کم ارتفاع و یا نقاط شهری زندگی می کنند و یا چاق هستند زودتر بالغ می شوند .
در پایان دوره بلوغ ، تغییر فرم بدن و پیدایش هیکل زنانه رخ می دهد . به طوری که چربی به شکل زنانه در بدن توزیع می شود . یعنی لگن پهن و رانها کلفت می شود . پستانها کاملاً رشد می کند . همچنین علاوه بر قاعدگی ، رحم ، مهبل و اعضای تناسلی زن نیز به اندازه کافی رشد می کنند . این مراحل معمولاً در ۱۸ سالگی کامل می شوند . بر اثر ترشحات هورمونی ، فعالیت غدد چربی و عرق نیز در دختران افزایش پیدا می کند و ممکن است باعث پیدایش جوش در صورت و یا سایر اعضا بدن شود . این جوشها نباید دستکاری شوند زیرا در این صورت عفونی می شوند و پس از بهبودی اثرات آنها روی پوست باقی می ماند . در صورتی که میزان عرق کردن زیاد باشد ممکن است لازم باشد دختران ( علاوه بر استحمام ) از اسپری زیر بغل و یا لوسیونهای ضد عرق استفاده کنند .
بهداشت جسمی بلوغ در دختران
توجه به نظافت پوست موجب زیبایی ، شادابی ، تبخیر ، تعریق و تنفس پوستی و از بین رفتن بوی بدن می شود . شستشو با آب ولرم و صابون سبب پاکیزگی پوست می شود . در این دوره غدد عرق ، ماده چربی با بوی بد ترشح می کنند که سبب بد بو شدن بدن می شود . شستشوی بدن و استحمام علاوه بر تمیزی و نشاط و شادابی نوجوان ، سبب از بین رفتن بوی بد بدن نیز می شود .
بنابراین بهترین و مهمترین وسیله نظافت پوست حمام کردن و شستن تمام بدن بوسیله آب گرم و صابون است .
استحمام مرتب برای سلامتی نوجوان لازم است . استحمام روزانه در دوران عادت ماهانه لازم است . البته توصیه می شود از حمام کردن در وان خودداری شود . دردهای دوران عادت ماهانه اغلب به دلیل انقباضات عضلانی رحم بوجود می آیند که می توان آن را از طریق استحمام با آب گرم و یا استفاده از کیسه آب گرم به مدت ۱۵-۱۰دقیقه تسکین داد .
در دوران عادت ماهانه ، شستشو و گرفتن طهارت ضروری است و سبب هیچ نوع بیماری نمی شود . با شستشوی خون ، بوی بد از بین می رود و از مساعد شدن محیط برای رشد انواع میکروبها جلوگیری می شود .
در شروع بلوغ به علت فعالیتهای هورمونهای بدن ،فعالیت غدد پوست زیاد شده ، باعث ایجاد جوش می شود . جوشهای صورت نباید دستکاری شوند زیرا موجب عفونت و برجای ماندن محل جوشها به شکل جای زخم بر روی صورت می شود . در موارد خفیف بایستی از طریق شستشوی مرتب با آب ولرم و صابون آنها را تمیز نگهداشت و از دستکاری یا فشاردادن و کندن آنها خودداری کرد .
استفاده از حوله و وسایل بهداشتی شخصی و همچنین زدودن موهای زائد بدن به روش صحیح ، از نکات ضروری است که باید رعایت شود .
محافظت و پاکیزگی دست و صورت که بیشتر در معرض آلودگی هستند ، اهمیت زیادی دارد . شستشوی مرتب پاها و مسواک زدن منظم و مرتب و صحیح دندان ها از نکات بهداشتی ضروری در همه دوره های زندگی و بخصوص در دوران بلوغ هستند . با رعایت بهداشت دهان و دندان ، پوست و سایر موارد بهداشت فردی ، نوجوانان می توانند از ابتلا به بسیاری از بیماریها پیشگیری کنند .
با اجتناب از مصرف سیگار و مواد زیان آور دیگر ، می توان سبب حفظ و افزایش سطح تندرستی خود و جامعه شد . بسیاری از انحرافات و مشکلاتی که دامنگیر جوانان می شود ( مثل اعتیاد به مواد مخدر ) با کشیدن سیگار آغاز می شود . برای مبارزه و پیشگیری از بروز این مشکلات ، روی آوردن به مطالعه ، ورزش و تفریحات سالم مثل کوهنوردی ، معاشرت با دوستان شایسته و شرکت در فعالیت های هنری ،علمی و ورزشی به صورت فردی و گروهی ، روشهای بسیار ضروری و مؤثری هستند .
ورزش مناسب ترین وسیله برای تأمین سلامت نوجوانان است . ورزش علاوه بر تفریح و تخلیه انرژی نوجوان ،فواید جسمی و روانی بسیاری دارد . ورزش سبب بهبود کار سیستمهای بدن شامل عضلات ، استخوانها و ... می شود و قلب ، ریه و سیستم گردش خون را تقویت می کند ؛ فشارهای عصبی ، افسردگی و نگرانی را کاهش می دهد ؛ موجب گسترده شدن روابط اجتماعی و افزایش ظرفیت شخصیتی نوجوان و تقویت خودباروری ، احساس لیاقت و توانایی او می شود . انتخاب ورزش مناسب با توجه به ساختار بدنی فرد و سلامت و بیماری وی و همچنین گزینش محیط مناسب برای ورزش از نکات اساسی است .
ناهنجاریهای بلوغ
بلوغ زودرس :
گاهی اوقات علامتهای بلوغ و حتی قاعدگی زودتر از ۸ سالگی شروع می شود که به آن بلوغ زودرس می گویند . بلوغ زودرس در دختران ۵ برابر شایعتر از پسرها است . در اغلب موارد ، علت آن ناشناخته است ، بعضی بیماریهای تخمدان یا بعضی بیماریهای دیگر و مصرف بعضی از داروها ممکن است موجب بلوغ زودرس شوند که در صورت بروز آن باید به پزشک مراجعه کرد .
بلوغ دیررس :
تغییرات زیادی در محدوده سنی بلوغ دیررس وجود دارد ، ولی معمولاً اغلب دختران در ۱۳ سالگی وارد مرحله بلوغ شده اند . بلوغ دیررس بسیار نادر است . در صورت عدم ظهور علائم بلوغ تا پایان ۱۶ سالگی باید به پزشک مراجعه کرد . علل مختلفی از قبیل مشکل ژنتیکی و ناهنجاریهای مختلف دستگاه تناسلی ممکن است موجب بروز بلوغ دیررس شوند .
لیست کل یادداشت های این وبلاگ
